Prętkiewicz Ignacy
Urodzony 10.02.1855r. w Sobótce, wsi położonej 15 km od Ostrowa Wielkopolskiego, zmarły 30.12.1906r. w Pile. Pochowany wraz z żoną Jadwigą, z. d. Łukowską(12.10.1860-31.12.1905) na cmentarzu komunalnym przy ul. Berlińskiej w Pile(obecnie al. Wojska Polskiego, cmentarz nieczynny), naprzeciwko dawnego szpitala miejskiego(przy grobie Prętkiewiczów - znajduje się tabliczka z nazwiskiem Karin Scholz, niemowlęcia urodzonego latem 1944r. i zmarłego w grudniu 1944r.).
Wyznania katolickiego. Mierniczy - geometra, geodeta, autor drukowanego planu miasta Piły z 1895r., wykonanego przez firmę Mottek - Havemann w skali 1:10000.
Rodzicami Ignacego byli: Feliks, którego ród wywodził się z terenów dzisiejszej Łotwy, oraz Matylda z domu Lewandowska. Mieszkali w Sobótce, tam zmarli i zostali pogrzebani. Po ukończeniu szkoły powszechnej i gimnazjum w Ostrowie Wlkp., w latach 1873-1880 był stypendystą Towarzystwa Pomocy Naukowej, im. Karola Marcinkowskiego. Jako podopieczny TPN otrzymał w pierwszych dwóch latach nauki zawodu 819 talarów , a w 1879r., 180 talarów. Przejawiając zdolności do przedmiotów ścisłych, uczył się miernictwa u Langego, mistrza tego rzemiosła w Ostrowie Wlkp. Okres nauki zakończył egzaminem państwowym. Prętkiewicz był zameldowany w Ostrowie do 4 marca 1880r.
Miernictwo to dawna nazwa działu geodezji(zwanego obecnie geodezją niższą), zajmującego się pomiarami niewielkich obszarów, dla których nie ma potrzeby uwzględniania kulistości Ziemi. Geodezja należy do nauk o Ziemi. Głównym jej praktycznym zadaniem jest określanie kształtu i rozmiarów powierzchni, oraz sporządzanie modeli matematycznych terenu, najbliższych rzeczywistości, czyli takich, które dają się opisać równaniem i pozwalających nadać parametrom tego równania, konkretnych wartości liczbowych. Umożliwia to praktyczne wykorzystanie pomiarów do tworzenia planów i map. Termin „geodezja” pochodzi od Arystotelesa i oznacza dzielenie ziemi, czyli wyznaczanie granic działek w obrębie określonego obszaru gruntu. W XIX wieku, także za czasów Ignacego Prętkiewicza, mierniczowie posługiwali się jeszcze tradycyjnymi narzędziami takimi, jak łata, łańcuch, taśma, noniusz, poziomnica, luneta, dajką, itp. W dobie porozbiorowej zaborcy wprowadzili własne reguły miernicze. W Wielkopolsce geodetami byli głównie Niemcy, a ranga zawodu w stosunku do pozycji zajmowanej przez geometrów w Rzeczpospolitej przed rozbiorami, znacznie się obniżyła. Dlatego pozytywistycznie zorientowane środowiska narodowe, były zainteresowane kształceniem młodzieży polskiej od podstaw, również w tej dziedzinie.
Ignacy Prętkiewicz rozpoczął pracę zawodową w Opolu. Do Piły wraz z rodziną przybył na początku lat 90-tych XIX stulecia. Miasto liczyło wtedy 14 443 mieszkańców(w 1890r.) Osiadł na Przedmieściu Berlińskim przy Martinstrasse 21(obecnie Kardynała Stefana Wyszyńskiego) i mieszkał tam aż do śmierci. Sąsiadami Prętkiewiczów były rodziny robotników, w większości budowlanych. Pracował początkowo jako aprobowany mierniczy, potem był Miejskim Inspektorem i Naczelnikiem Wydziału Budownictwa. Funkcje te objął z nominacji nadburmistrza Carla Krausego, który został wybrany na urząd w roku 1902. Pod kierownictwem Krausego znacznie przyspieszyły inwestycje mieszkaniowe. Uruchomiono nowe cegielnie(m.in. Gustawa Brandta i Hugona Hertla), a obok nich działały kopalnie surowców budowlanych, których pozostałością są rozsiane obecnie po mieście stawy wodne, zwane „gliniankami”. Powstało osiedle domków jednorodzinnych przy Jastrower Allee(dziś al. Niepodległości), powiększała się zabudowa Przedmieścia Bydgoskiego(obecnie Zamoście) oraz Przedmieścia Berlińskiego(dzisiejsze Osiedle Górne), ze sztandarową kolonią Dreiers włącznie(nieopodal lotniska).
Wcześniej Ignacy Prętkiewicz był m.in. zaangażowany w przygotowania działki pod budowę Szpitala Miejskiego przy Berlinerstrasse(dzisiejsza al. Wojska Polskiego)-wzniesiony wówczas gmach już nie istnieje, choć na działce nadal znajdują się obiekty służby zdrowia(Sanepidu, Narodowego Funduszu Zdrowia oraz klinika Ars Medical, tzw. „stary szpital”). Wymierzył także plac pod budowę koszar przy Brombergerstrasse(dziś ul. Bydgoska) dla batalionu 129 Pułku Piechoty, który został rozlokowany w Pile w 1893r.(potem stacjonował tam Zachodniopomorski Pułk Piechoty nr 149), oraz dla ewangelickiego Kościoła Marcina Lutra(dziś katolicki p.w. św. Stanisława Kostki), który został poświęcony w roku 1894.
Za urzędowania Prętkiewicza został wybudowany nowy gmach poczty przy Wilhelmsplatz(obecnie al. Piastów). Miał on także znaczny udział w rozplanowaniu i zagospodarowaniu Parku Miejskiego, o powierzchni 20 mórg(ok. 10 hektarów), otwartego w 1901r., z pięknym rosarium, uchodzącego za najpiękniejszy tego typu ogród miejski na całym niemieckim terytorium, na wschód od Berlina. Przyczynił się wreszcie do opracowania planu komunalnej sieci wodno-kanalizacyjnej, która została ostatecznie oddana do użytku w roku 1907. Jego najprawdopodobniej ostatnią pracą było przygotowanie planu budynków Królewskiej Szkoły dla Nauczycieli(tzw. Seminarium Nauczycielskiego) przy Berlinerstrasse (budynki Szkoły Podstawowej nr 7). Gmach główny został wzniesiony w latach 1902-1904, ale szkołę rozbudowywano jeszcze do roku 1906. Z tego roku pochodzi plan Prętkiewicza, znajdujący się w ekspozycji w pilskim oddziale poznańskiego Archiwum Państwowego. Zasadniczo osoba polskiego mierniczego nie została jakoś specjalnie zaznaczona w dokumentacji czy korespondencji urzędowej związanej z prowadzonymi inwestycjami(kosztorysy, rozliczenia). Jego rola miała w istocie charakter pomocniczy, a udział sprowadzał się do działań przygotowawczych, planistycznych. Korespondencję podpisywał zazwyczaj inspektor budowlany powiatu Bennstein, a potem jego następca Hahn. Wymieniano nazwiska architektów, takich jak Weick czy Kirstein, opłacano konkretnych wykonawców. Ważniejsze dokumenty podpisywali burmistrzowie: wcześniej Wolff, potem Krause.
Jadwiga Prętkiewicz, z domu Łukowska była córką rolnika i ślusarza Karola urodzonego w 1814r. w Ostrowie Wlkp. i tam zmarłego oraz Elżbiety z domu Drygas, urodzonej w 1820r. w Ostrowie i tamże zmarłej. Jadwiga miała trzy siostry oraz brata Jana Nepomucena. Jan Nepomucen był osobą niezwykle utalentowaną i znaczącą. Po ukończeniu seminarium duchownego w Gnieźnie(w 1868r.) odbył studia teologiczne i prawnicze w Rzymie, uwieńczone tytułem doktora obojga praw. W 1873r., z rąk arcybiskupa Mieczysława Ledóchowskiego przyjął w Poznaniu święcenia kapłańskie. Został profesorem macierzystego seminarium w Gnieźnie. Po aresztowaniu przez władze pruskie arcybiskupa Ledóchowskiego (okres tzw. kulturkampfu), jako współpracownik delegata apostolskiego księdza Jana Koźmiana, uczestniczył w konspiracyjnym zarządzie archidiecezją gnieźnieńsko-poznańską. W 1881r. został mianowany Prałatem Domowym Jego Świątobliwości Ojca Świętego Leona XIII. Potem był proboszczem parafii p.w. Św. Michała, sędzią trybunału diecezjalnego, cenzorem ksiąg religijnych, oficjałem gnieźnieńskim, a od 1886 do 31.12.1888r. wikariuszem generalnym tamtejszej Kurii Metropolitarnej. Był autorem wielu prac naukowych, m.in. „Urszulanki w Wielkopolsce: rys historyczny” oraz poradników religijnych „Podarek ślubny, czyli rady przed ślubem dla nowożeńców, rady po ślubie dla małżonków. Z przykładami i modlitwami”. Od 1886r. wydawał własnym sumptem i redagował w Poznaniu miesięcznik „Bogurodzica”. W latach 1875-1904 był aktywnym członkiem Wydziału Historyczno-Literackiego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Po śmierci następcy Ledóchowskiego, arcybiskupa Juliusza Dindera w 1890r., znalazł się na krótkiej liście kandydatów na wakujące stanowisko pasterza archidiecezji. Niestety nie znalazł uznania w oczach cesarza Wilhelma II, który zatwierdzał nominacje na stanowiska kościelne. Ksiądz Łukowski wyjechał wkrótce do Galicji, by tam objąć posadę w tarnowskim seminarium duchownym. Związał się ze zgromadzeniem księży Fillipinów, a w 1904r. zmarł. Spoczywa na cmentarzu w Tarnowie.
Jadwiga i Ignacy Prętkiewiczowie byli rodzicami Józefa, urodzonego 06.03.1885r. oraz Sylwestra, urodzonego 30.12.1889r. Obaj przyszli na świat w Opolu, gdzie rodzina wówczas mieszkała i gdzie pracował Ignacy.
Józef poślubił Gertrudę z d. Rubach( ur. 23.01.1891r., zm. 12. 06.1965r.) z którą dochował się czworga dzieci. Małżeństwo osiedliło się na Kujawach, na wsi, w Niszczewicach w okolicach Inowrocławia. Zmarł 11.04.1942r. Jeden z jego synów, Franciszek(ur. 09.07.1914r.) w 1933r. ukończył Szkołę Podoficerów Lotnictwa dla Młodocianych i służył w 161 Eskadrze Myśliwskiej III Dywizjonu, 6 Pułku Lotniczego Wojska Polskiego, stacjonującej na lotnisku Lwów-Skniłów. Eskadra dysponowała samolotami PZL 11 a i PZL 11 c. Podczas kampanii wrześniowej 1939r. jednostka walczyła w składzie sił powietrznych Armii „Łódź”. Plutonowy pilot Franciszek Prętkiewicz samodzielnie zestrzelił jeden bombowiec Luftwaffe - Heinkel He 111, brał także udział w zestrzeleniu drugiego, a kolejny uszkodził. Po wojnie, pośmiertnie został za te akcje odznaczony dwukrotnie Krzyżem Walecznych. Po klęsce wrześniowej, wraz dowódcą eskadry, kapitanem Władysławem Szczęśniewskim, poprzez Francję, przedostał się do Wielkiej Brytanii. Został przydzielony do 245 Dywizjonu Myśliwskiego RAF(Royal Air Force), który stacjonował na lotnisku Aldergrove, nieopodal Belfastu w Irlandii Północnej. W stopniu sierżanta wraz z jednostką uczestniczył w Bitwie o Anglię. 30 listopada 1940r., jego samolot typu Hurricane I uległ awarii i się rozbił. Prętkiewicz zginął i został pochowany na katolickim cmentarzu św. Józefa w Glenavy niedaleko macierzystego lotniska.
Sylwester był inżynierem budowlanym i architektem. W dniu 24.10.1920r. ożenił się w Poznaniu ze Stanisławą z d. Fritsch(ur.24.04.1894r., zm. 12.01.1975r.). Po ślubie rodzina mieszkała m.in. przy ul. Małeckiego 14. Potem przeniosła się na Jeżycką 46, a Sylwester podjął pracę na kolei jako urzędnik(starszy asystent kolejowy). W latach trzydziestych XX wieku zaprojektował pierwsze domy, które stały się zalążkiem obecnej poznańskiej dzielnicy Podolany.
Prętkiewiczowie poznańscy mieli dwoje dzieci: Władysława Józefa, urodzonego 8 czerwca 1928r. i Jadwigę Marię urodzoną 7 września 1931r. Sylwester zmarł w Poznaniu 11.10.1948r. Wraz z żoną spoczywa na poznańskim cmentarzu parafialnym na Sołaczu, na terenie parafii p.w. św. Jana Vianneya, przy ulicy Lutyckiej, kwatera św. Michała, rząd 17, miejsce 43.
Bibliografia:
Źródła:
Internet, www.wbc.poznan.pl/dlibra/plain-content?id=344018, Wykaz Młodzieży wspieranej od 1 stycznia 1875 do końca grudnia 1880 przez Towarzystwo Pomocy Naukowej imienia Karola Marcinkowskiego dla młodzieży Wielkiego Księstwa Poznańskiego, s. 9, dostęp 25.06.2018.
Internet, Archiwum Państwowe w Poznaniu,poznan.ap.gov.pl/zasob-2/e-kartoteka.net/pl, sygnatura 14952, nr karty 437, 441 i 443.
Internet, www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=9725, Książka Adresowa Miasta Stołecznego Poznania 1926., dostęp 26.06.2018.
Internet, www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=110754, Księga Adresowa Miasta Stołecznego Poznania 1933,Wydawnictwo Księgi Adresowej Miasta Stołecznego Poznania w Poznaniu, s. 338(342), dostęp 26.06.2018.
Internet, https:/www.google.pl/mim/necropolis/search.html/, dostęp 01.07.2018.
Internet, hhtps://niebieskaeskadra.pl/, dostęp 11.09.2018.
Internet, hhtps://www.myheritage. com(names)józef_prętkiewicz, dostęp 11.09. 2018.
Internet, hhtps://www.geni.com.postele,dostęp 11.09.2018.
Internet,https://wlkp.24.info/wspomnienie/ks-jan-nepomucen-lukowski/ dostęp 09.10. 2018.
Internet, https://www.wtg-gniazdo.org/ksieza/Wielkopolscy księża od XVIII do XX wieku, dostęp 09.10.2018.
Internet,https://wwwsejm-wielki.pl/b/psb.16249.1, dostęp 09.10.2018.
Adressbuch der stadt Schneidemühl. Druck und Verlag der „Schneidemühler Zeitung” Gustaw Eichstadt, Schneidemühl 1896, s. 44 Muzeum Okręgowe im. Stanisława Staszica w Pile.
Adressbuch der stadt Schneidemühl. Druck und Verlag der „Schneidemühler Zeitung” Gustaw Eichstadt, Schneidemühl 1905, s. 58., Muzeum Okręgowe im. Stanisława Staszica w Pile.
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Pile, Rejencja Pograniczna Poznań-Prusy Zachodnie, Königlich Preussische Regierung Prasidial Albeitung Akten Schneidemühl, 1903-1904, sygn.907/1992.
Encyklopedia Popularna PWN, Wydanie dwudzieste drugie zmienione i uzupełnione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1972,s. 252, 508.
Korespondencja i rozmowy telefoniczne z wnukiem Ignacego, p. Andrzejem Prętkiewiczem 27.09. 2018 i 09.10.2018.
Artykuły i opracowania:
Piła, zarys dziejów(do roku 1945)/Zygmunt Boras, Zbigniew Dworecki.- Piła : Urząd Miejski.- 1993, s. 77-79, 153;
Geschichte der Stadt Schneidemühl /Karl Boese.- Schneidemühl 1935. - Wyd. 2 . Würzburg : Holzner Verlag, Gerhards Rautenberg, Leer/Ostfr. Der Göttinger Arbeitkreis.- 1965 s. 32, 77, 114.
Reisefuhrer der Stadt Sneidemühle Stadtkreis/Richard Havemann.- Schneidemühl : Druck R. Havemann, verlag Schneidemühler Tageblatt.- 1914, s.8-11, 16-19, 29.
Schneidemühl. Die Hauptstadt der Provinz Grenzmark Posen-Westprussen/De Arbeits Burgemaister Max Reichardt/.- Berlin : Verlags Geschellschaft Rur Stadte Bau.- 1930, s.73-74.
Poczet członków Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 1857-2007/Alicja Pihan-Kijasowa(red.).- Poznań : Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. - 2008, s.275.
Opracował Michał Początek